CUMALIKIZIK
Osmanlı kırsal mimarisinin en görkemli köy yerleşimlerinden biri olarak günümüze kadar gelmeyi başaran Cumalıkızık, Uludağ’ın güney eteklerinde kurulan 700 yıllık bir Vakıf Köyü dür. 1339 tarihli Orhan Vakfiyesi’ne göre Kızık köyleri imaret için vakfedilmişti. Kızık 24 Oğuz boyundan biridir. 1303 yılında Bursa yöresi tekfurlarını yenen Orhan Gazi, Kestel’i fethedince yöre Türkmenlere açılmıştır. Cumalıkızık geleneksel Osmanlı mimarisine göre şekillenmiş, özgün sivil mimarlık örnekleri olan evlerin organik sokak dokusu ve anıtsal yapılarla bütünleştiği önemli bir kültür mirasıdır. İçlerinde yaşamların sürdüğü evleriyle adeta bir açık hava müzesi olan Cumalıkızık; tarihi, doğal ve kültürel değerleriyle Haziran 2014 yılında UNESCO Dünya Tarihi Mirası Listesine alınmıştır.
Osmanlı döneminde Uludağ’ın etekleri ile vadiler arasında sıkışıp kalan köylere kızık adı verilmiştir. Diğer kızık köylerinde yaşayanların Cuma namazı için toplandığı yer olduğundan bu köyün Cumalıkızık adıyla anıldığı söylenir. Kızık köylerinden yalnızca Cumalıkızık, Hamamlıkızık, Derekızık, Değirmenlikızık ve Fidyekızık bugüne kadar gelebilmiştir. Ancak Cumalıkızık dışındakiler özgün dokularını koruyamamışlardır.
Cumalıkızık Köyü’nde bulunan 270 dolayındaki evin yüzde 60’ında halen oturulmaktadır. Tescilli yapı sayısı 133’dür. Bunlardan ikisi anıtsal yapı (cami ve hamam), 128’ i de sivil mimarlık örneği yapıdır. Ayrıca köy meydanında tescili yapılmış iki anıtsal çınar ve caminin doğusunda çeşme bulunmaktadır.
Ünlü “Cumalıkızık evleri” moloz taş, ahşap ve kerpiçten yapılır, genelde üç katlıdır. Duvarları genellikle sarı, mavi, beyaz, mor ve yeşil olan, evlerin, üst katlardaki pencereleri kafesli ve cumbalı olan evler, dışarıdan içerisi görülmeyecek şekilde inşa edilmiştir. Serin taş avlulara açılan, iki kanatlı ceviz kapıların üstündeki dövme demirden yapılan kulp ve tokmaklar dikkat çekicidir. Evlere giriş genellikle hayat denilen bölümden olup burası en çok kullanılan mekandır. Cumalıkızık evlerinde yüksekliği az olan bir kat, kışlık olarak ayrılmıştır. Burada yatak odaları, oturma odaları, banyo ve ocaklar yer alır. Üç katlı olan Cumalıkızık evlerinde ikinci kat yazlık olarak ayrılmıştır.
Cumalıkızık’ta her yıl haziran ayının 3.haftası “Ahududu Senlikleri” düzenlenir.
Nasıl Gidilir?
Bursa’nın doğusunda, Ankara karayolunun 10. km de güneye Uludağ yamaçlarına giden yolu takip ederek, 3 km sonra, Osmanlı sivil mimarisinin en güzel örneklerini günümüze kadar, koruyan Cumalıkızık’a ulaşabiliriz. Ayrıca, Cumalıkızık’a, Bursa Santral garajdan minibüs ve belediye otobüsleri aracılığıyla yaklaşık yarım saatte ulaşılabilmektedir. Yapımı devam eden ve kısa bir süre sonra tamamlanacak olan hafif raylı sistem sayesinde hızla ve güvenilir bir şekilde ulaşım imkânı da sağlanacaktır. Hafif raylı sistemin köye en yakın durağı 3 km aşağıda olan Ankara asfaltıdır.