‘‘Ülkemizin İlk ve Tek Kömür Müzesi’’

Baştarla Mahallesi’ndeki  Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) Üzülmez Müessesesi’ne ait Eğitim Ocağı’nın yanında inşa edilen   Zonguldak Maden Müzesinde; Zonguldak kömür havzasında 1840’tan bu yana kömür üretiminde kullanılan araç ve gereçler sergilenmektedir. Ayrıca, madenci heykelleriyle kömürün çıkarılışının efektler ile canlandırılmaktadır.

3 katlı olan müzede kentin en önemli gelir kaynağı taşkömürü madenciliğinin, hayatın her alanında izleri görülen kültürü yansıtılmaya çalışılmıştır. Müzenin zemin katında, 3 maden işçisinin polyester heykelleri ile yer altındaki kömür üretimi canlandırılmıştır. 2. Katta kurumun tarihsel dökümanları, iş sağlığı ve güvenliğinde kullanılan malzemeler, kurumun yayınladığı istatistiki bilgilerin yer aldığı vitrinler, 3. Katta ise kömür fosilleri, dijital simülasyonlar, harita, resim ve film gibi metaryeller kullanılarak madencilik tarihi anlatılmaktadır.

Müzeyi ziyarete gelenlere, TTK’nın 1965’ten bu yana yeni işe başlayacak maden işçilerine hizmet içi eğitim verdiği  800 metre uzunluğundaki eğitim ocağının, içine girerek yer altı koşullarını bire bir yaşatılmaktadır.

Taşkömürünün; Karadeniz Ereğli ilçesinin Kestaneci köyünden Uzun Mehmet tarafından 1829 yılında bulunması ve 1948 yılında işletilmeye başlanılmasından sonra, havzaya yabancı şirketlerin işletmeci olarak geldiği görülür. Zonguldak 1930’lu yıllarda tahta iskeleli bir köy iken civardaki kömür üretimi nedeniyle zamanla gelişir. 1924 yılında ise Zonguldak Cumhuriyetin ilk vilayetlerinden olur. Cumhuriyetin ilanından sonra havzada Türkiye İş Bankası tarafından kurulan şirketlerin (Kömür İş, Türk İş) faaliyetleri görülür.

1936 ile 1940 yılları arasında tüm yabancı şirketlerin devleştirilmesi sonucunda havzadaki kömür işletmeleri Etibank’a devredilir ve Ereğli Kömürleri İşletmesi Müessese Müdürlüğü adını alır. 1957 yılında Türkiye Kömür İşletmeleri Genel Müdürlüğü’nün kurulmasından sonra bu kuruluşa bağlanır. Ereğli Kömürleri İşletmesi Müessese Müdürlüğü 1983 yılında yeniden yapılandırılarak Türkiye Taşkömürü Kurumu Genel Müdürlüğü olmuştur.

Havzada 1840 -1940 yılları arasındaki yüz yıllık bir süreçte, önce yabancıların  (ağırlıklı olarak Fransız, İtalyan ve İngiliz şirketlerinin),  1926 yılından sonra da Türkiye İş Bankası şirketlerinin kurduğu sanayi ve sosyal tesislerinin önemli bir bölümü yok olmakla birlikte, bir kısmı hâlâ ayaktadır. Bu yapılar Osmanlının ve Cumhuriyet’in ilk sanayi kenti olan Zonguldak’taki endüstri mirası yapılardır.

Orhan Veli’nin, zor şartlar altında çalışan emekçi kömür işçileri için yazmış olduğu şiirini de hatırlamadan geçemiyorum

Güneşli bir günde
Masmavi göreceğiz Karadeniz’i
Balkaya’dan Kapuz’ a kadar,
Karış karış biliriz bu şehri;
EKİ’ nin çiçekli bahçeleri,
Rıhtıma kömür taşıyan vagonlarıyla;
Paydos saatlerinde yollara dökülen,
Soluk benizli insanlarıyla.
Siyah akar Zonguldağın deresi
Yüz karası değil, kömür karası
Böyle kazanılır ekmek parası..